Krótka historia biżuterii z kamieniami

Choć trudno w to uwierzyć, najstarsze odnalezione fragmenty biżuterii są datowane na 142 000 lat. Znalezione w jaskini w Maroku maleńkie przewiercone muszelki najprawdopodobniej tworzyły ozdobę włosów, ciała lub odzieży. Nie wiadomo, co było impulsem do tworzenia biżuterii przez człowieka pierwotnego - być może pełniły funkcję ochronną lub miały podkreślać status społeczny.

Początkowo biżuterię tworzono z naturalnych materiałów - muszli, fragmentów kości, drewna, kamieni, dopiero później, w miarę rozwoju technologii zaczęto wykorzystywać metale, a zdobienia stawały się coraz bardziej finezyjne. Biżuteria pełniła funkcje ozdobne, ale i praktyczne - broszami upinano szaty, a klamrami czy szpilami - włosy. Mogła stanowić o przynależności do danej grupy społecznej, etnicznej lub religijnej, o stanie cywilnym (pierścionki i obrączki), statusie, ale także nierzadko była formą talizmanu czy amuletu. Część biżuterii była (i nadal jest) wykorzystywana do celów duchowych - różańce, mala czy greckie koraliki komboloi służą do modlitwy, ukojenia, uspokojenia.

Pierwszymi, którzy używali kamieni ozdobnych do wyrobu biżuterii byli najprawdopodobniej Sumerowie - najstarsze znaleziska z terytorium dzisiejszego Iraku pochodzą z około 4000 roku p.n.e.

Kolczyki, naszyjniki, bransolety, pierścienie i pasy wykonywano ze srebra i złota sprowadzanego z Turcji i Iranu; osadzano w nich indyjskie karneole i lapis lazuli z Afganistanu, wykorzystywano także koraliki wykonane z kamieni ozdobnych. Biżuteria była noszona zarówno przez kobiety jak i mężczyzn, choć wyroby te nie były jednakowe. Kobiety preferowały delikatniejsze formy - ozdoby włosów i głowy zdobione były motywami kwiatowymi, kolczyki przybierały postać półksiężyców.

Ozdobą typową dla wysoko postawionych mężczyzn sumeryjskich były pieczęcie cylindryczne - niewielkie (1-10cm) walce z kamieni ozdobnych z wyrytymi na nich scenami. Wykonane z agatów, kwarców, lapis lazuli, marmuru, hematytu czy jaspisu, a nawet srebra i złota, noszone były jako naszyjnik lub bransoletka. Zdobiły, ale były także wykorzystywane jako pieczęć do podpisywania dokumentów, plombowania towarów czy magazynów. Uważa się, że pieczęcie cylindryczne stanowią najstarszą formę pisemnej komunikacji międzyludzkiej.

Starożytni Egipcjanie również bardzo cenili minerały - chętnie umieszczali turkusy, lapis lazuli, karneole i ametysty w swoich naszyjnikach, bransoletach i pierścieniach. Były one synonimem władzy, luksusu, ale miały także chronić noszącego przed złymi wpływami i przynosić szczęście.

Biżuteria z czasów starożytnego Egiptu jest pełna symboli i znaczeń. Kamienie często rzeźbiono w formie symbolicznych zwierząt (skarabeusz, żaba, wąż, sęp, sokół, ibis) i roślin (kwiat lotosu), umieszczano na nich magiczne znaki (oko Horusa, węzeł Izydy, znak życia Ankh). Biżuterię nosili wszyscy, ale status społeczny różnicował wykorzystanie surowców - najbogatsi nosili złoto i srebro, kamienie szlachetne i ozdobne, najbiedniejsi musieli zadowolić się wyrobami z gliny, pospolitych kamieni, muszli, fragmentów kości i zębów zwierząt. Biżuteria stanowiła ważny element obrzędów pogrzebowych - pośród przedmiotów codziennego użytku, które mogły być potrzebne zmarłemu i które chowano razem z nim były także klejnoty. Miały one zapewnić powodzenie w życiu pozagrobowym i pełnić funkcje ochronne.

Do starożytnej Europy kamienie szlachetne przywędrowały Szlakiem Jedwabnym. Dokonania Aleksandra Wielkiego umożliwiły import szafirów, szmaragdów i rubinów z Indii i Sri Lanki oraz mniej cennych kamieni ozdobnych z Bliskiego Wschodu i Egiptu.

Bardziej miękkie agaty, karneole, sardonyksy rzeźbiono i umieszczano w sygnetach, które służyły potem do podpisywania i lakowania oficjalnych dokumentów. Posiadanie sygnetu oznaczało przynależność do arystokracji, prestiż i bogactwo.

Stosunkowo łatwy dostęp do dużej ilości minerałów spowodował, że starożytni Grecy i Rzymianie eksperymentowali, zdobywając coraz większą wiedzę o właściwościach i zastosowaniu kamieni, również tych metafizycznych. Z tamtego okresu pochodzi wiele legend i opowieści tłumaczących ówczesnym mieszkańcom starożytnej Europy pochodzenie kamieni. Wiele z nich to mity, w których pojawiają się bogowie, boginie, nimfy i piękni młodzieńcy, a kamienie bywają w nich przemienionymi boskimi łzami (opale), uratowanymi pannami (ametyst) czy zamrożoną wodą oceanu (akwamaryn).

Starożytni Grecy i Rzymianie wierzyli w moc kamieni, przypisywali im właściwości ochronne, nosili je jako amulety, ale także jako talizmany, mające zapewnić im powodzenie, dostatek, szczęście. Wiązali poszczególne minerały z konkretnymi cechami - ametysty miały zapewniać trzeźwość, karneole - zagrzewać do walki, szmaragdy - leczyć wzrok i pozwalać duszy odpocząć.

Niektóre z tych przekonań przetrwały do dziś i są zgodne ze współczesną wiedzą na temat kamieni.

Przez tysiące lat niewiele się zmieniło - wciąż chętnie ozdabiamy się pięknymi wyrobami i nadal przypisujemy im znaczenie symboliczne, stosujemy rytuały - chętnie sięgamy po diamenty jako symbole wiecznej miłości i wymieniamy się złotymi obrączkami.

Szacuje się, że obecnie znamy ponad 4000 minerałów, każdego roku odkrywamy nowe. Rozwój technologii pozwala na coraz szybsze i sprawniejsze wydobywanie kamieni, ich obróbkę, transport i dystrybucję. Obserwujemy wielkie zainteresowanie wykorzystaniem naturalnych terapii, które wspomagają zdrowienie i powrót do do siebie w szybkich, zabieganych czasach. Wybór i dostępność kamieni są ogromne, a artystów-jubilerów wykorzystujących je w swoich pracach wciąż przybywa. Każdy może wybrać coś dla siebie.

Bibliografia

• Perrakis, Athena. „Crystal Lore, Legend and Myths. The fascinating History of the World’s Most Powerful Gems and Stones”, Quatro Publishing Group USA Inc, 2019.
• https://www.science.org/content/article/world-s-oldest-known-beads-found-morocco
• https://johnlloydmorgan.com/history-of-jewellery-1/
• https://www.langantiques.com/university/sumerian-jewelry/
• https://www.starozytnysumer.pl/podstrony/podstrony_poziom_1_sztuka/poziom_2/pieczecie-cylindryczne.html
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Amulety_starożytnego_Egiptu
• https://australian.museum/learn/cultures/international-collection/ancient-egyptian/the-jeweller-in-ancient-egypt/#:~:text=Everyone wore jewellery in ancient,shells, animal teeth and bones.